Nawiedzenie Grobu (Visitatio sepulchri) to najstarszy z zachowanych na ziemiach polskich przykład dramatu liturgicznego, tzw. oficjum dramatyczne. Odgrywano je prawdopodobnie już w połowie XIII wieku w katedrze wawelskiej, nieco później również w diecezjach płockiej i wrocławskiej. Nawiedzenie Grobu oparte jest głównie na Ewangelii św. Marka i obejmuje kilka scen ukazujących wydarzenia przypominane w liturgii rezurekcyjnej: wędrówkę niewiast z wonnościami do Grobu Pańskiego, ich rozmowę z aniołem, bieg apostołów Piotra i Jana oraz demonstrację pustych całunów. Importowany zapewne łaciński tekst dramatu wygłaszany (śpiewany) był przez "aktorów" - księży lub uczniów szkół przykościelnych. Sceneria świątyni (Grobu Pańskiego), liturgiczny kontekst, symboliczne gesty aktorów służyły obrazowemu unaocznieniu wiernym tajemnicy Zmartwychwstania Chrystusa.
* * *
Po "Chwała Ojcu" powtarza się responsorium: "A gdy minął szabat, Maria Magdalena i Maria Jakubowa, i Salome nakupiły wonnych olejków, aby przyszedłszy namaścić Jezusa". Śpiewając je, konwent1 braci wychodzi z prezbiterium na środek kościoła. Po zakończeniu responsorium kantor zaczyna antyfonę:
Maria Magdalena i druga Maria
niosły o świcie wonności,
szukając w grobie Pana.
Tymczasem trzej bracia odziani w alby2, niosąc wonności, podążają z zakrystii w stronę Grobu. Po odśpiewaniu antyfony przez konwent, bracia, o których poprzednio była mowa, jakby między sobą rozmawiając, ściszonym głosem śpiewają następujący werset:
Któż nam odsunie od wejścia kamień,
o którym wiemy, że przykrywa święty Grób?
Których pytając dwaj chłopcy3, już przedtem do pełnienia straży w pustym Grobie wyznaczeni, śpiewają:
Kogo szukacie, strwożone niewiasty,
w tym Grobowcu, płaczące?
Tamci im odpowiadają:
Jezusa Nazareńskiego ukrzyżowanego szukamy.
A oni:
Nie ma tutaj Tego, którego szukacie, lecz śpiesznie idąc
oznajmijcie uczniom Jego i Piotrowi,
że zmartwychwstał Jezus.
Podczas gdy śpiewają te słowa, poprzednio wspomniani [trzej] bracia wchodzą do Grobu i po okadzeniu go wychodzą, a wracając przez prezbiterium, śpiewają wersety:
Przybyłyśmy żaląc się do Grobu,
i ujrzałyśmy siedzącego anioła Pańskiego,
który oznajmił, że zmartwychwstał Jezus.
W ten sposób dochodzą śpiewając do zakrystii. Wtedy dwaj spośród braci, jak gdyby biegnąc, śpieszą do Grobu, podczas gdy chór śpiewa antyfonę:
Biegło ich dwóch razem,
a ów drugi uczeń4 wyprzedził Piotra
i pierwszy przybył do Grobu,
Alleluja!
Wziąwszy więc z Grobu całuny wracają do prezbiterium i rozpostarłszy je przed całym ludem śpiewają werset:
Spójrzcie, o towarzysze, oto całuny i chusta,
a ciała nie znaleziono w Grobie.
Dołączając antyfonę:
Powstał Pan z Grobu,
który za nas zawisł na krzyżu,
Alleluja!
Po jej skończeniu zaczyna biskup, jeśli jest, a jeśli nie, to kantor:
Ciebie Boga chwalimy5.
Po zakończeniu mówi się werset:
W zmartwychwstanie Twoje, Chryste, Alleluja,
radują się niebiosa i ziemia, Alleluja!
Objaśnienia
1zespół, zgromadzenie; 2długa biała szata liturgiczna, tu ma oznaczać strój kobiecy; 3chłopcy lub młodzi klerycy wyobrażają tutaj aniołów; 4św. Jan Apostoł; 5łac. Te Deum laudamus (hymn przypisywany św. Ambrożemu).
*Wg wyd. Dramaty staropolskie. Antologia, oprac. J. Lewański, t. 1, Warszawa 1959, s. 99-103; przedruk w: Zrozumieć średniowiecze, oprac. R. Mazurkiewicz, Tarnów 1994.