Paweł Kozioł

Bibliografia komentowana artykułów

poświęconych mistrzowi Wincentemu

 

W spisie zostały uwzględnione niektóre spośród powojennych (lub przedrukowywanych po wojnie) artykułów poświęconych życiu i dziełu mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem. Omawiane teksty pochodzą z czasopism oraz z prac zbiorowych, bądź stanowią rozdziały i zwarte fragmenty prac, w których pojawiał się ten temat. W przypadku tekstów publikowanych dwukrotnie postanowiłem omawiać nowszy, jako z reguły bardziej dostępny.

 

1957

 

Budkowa Zofia, Księgozbiór polskiego uczonego z XII-XIII wieku, „Studia Źródłoznawcze” I (1957), s. 106-109.

 

Odnośnie mistrza Wincentego tekst zawiera wyłącznie informacje negatywne. Opisując zawartość tzw. drugiego spisu książek kapituły krakowskiej, autorka wyjaśnia, że wzmiankowana tam Chronica Pol(onorum) to zapewne dzieło Galla, gdyż niedawno powstałego dzieła Kadłubka nie umieszczano by jeszcze w kodeksie wraz z innymi tekstami. Stawia również hipotezę, że za kształt księgozbioru odpowiedzialny był biskup Iwo, jako że brak tam tekstów, do których mistrz Wincenty odwoływał się w Kronice.

 

Plezia Marian, Kadłubek – dzieje imienia, „Onomastica” III 1957, s. 393-717.

 

Zob. 1958, pod tym samym tytułem.

 

1958

 

Kotyński Leon, Rytmika „Kroniki” Wincentego Kadłubka, „Eos” XIX (1957/58), z. 2, s. 161-176.

 

Zasadniczy i bardzo klarowny artykuł o rytmice Kroniki polskiej, podzielony na trzy rozdziały. Pierwszy definiuje pojęcie cursus (w sensie węższym: rytm klauzul w zdaniach lub ich członach) oraz opisuje ewolucję jego schematów w momencie przejścia do klasycznej metryki iloczasowej do tej opartej na akcencie. Pojawia się też systematyka zakończeń rytmicznych (iloczasowych oraz opartych na akcencie) oraz informacje o osobach związanych z rozwojem i popularyzacją techniki rytmizacji (Grzegorz VIII i Transmundus z Clairvaux).

            Drugi rozdział zawiera statystyczny wykaz klauzul stosowanych przez mistrza Wincentego – zwracający uwagę na unikanie cursus velox (skądinąd preferowanego przez Grzegorza VIII), uprzywilejowanie cursus tardus i chętne stosowanie rzadkiego cursus 3 –7. Wykaz udowadnia spójność tekstu Kroniki pod względem rytmicznym oraz szczególnie kunsztowną budowę Prologu.

            W rozdziale trzecim pojawia się porównanie rytmu prozy Galla i mistrza Wincentego, a także sugestia włoskich studiów Kadłubka, na które miałaby wskazywać predylekcja do cursus tardus, odczytana jako wpływ kanclerza Kurii Rzymskiej – Transmundusa.

 

Plezia Marian, Kadłubek – dzieje imienia [w:] idem, Od Arystotelesa do “Złotej Legendy”, PAX, Warszawa, s.314-346.

 

Pierwodruk: „Onomastica” III 1957, s. 393-417. Badacz przedstawia dzieje imienia oraz informacji o pochodzeniu kronikarza, próbując odtworzyć tradycjępoprzedzającą wprowadzone przez Długosza modyfikacje. Wnioski, oparte na badaniach rękopisów: mistrz Wincenty pochodził z Karwowa (nie: Kargowa), nazywany był “synem Kadłuba” (Cadlubonis), co z kolei pochodziło od “wydrążonego pnia drzewa” i mogło być przezwiskiem lub obelgą, podobnie jak łac. wyraz truncus.

 

Idem, Podstawy do wydania Kroniki Kadłubka [w:] Od Arystotelesa... , s. 347-365.

 

Artykuł zbiera informacje o historii rękopisów Kroniki... oraz o jej dawniejszych wydaniach. W przypisach bibliografia zagadnienia.

 

Idem, Z zagadnień pierwotnego prawa małżeńskiego w Polsce (Interpretacja kroniki Kadłubka II 20) [w:] Od Arystotelesa..., s.230-232.

 

Szkic wiąże karę Bolesława Śmiałego dla niewiernych żon ze zwyczajowym prawem Słowian; badacz wycofał się później z tej interpretacji, widząc w karmieniu piersią szczeniąt metaforyczny obraz wygubienia rodu – por. idem, Retoryka mistrza Wincentego, „Studia Źródłoznawcze” 20 (1976).

 

1960

 

Plezia Marian, Dialog w Kronice Kadłubka,  „Pamiętnik Literacki” 51 (1960), z. 3, s. 275-286.

 

Artykuł zestawia liczne przykłady średniowiecznych dialogów – zarówno dydaktycznych, jak i hagiograficznych – by stwierdzić, że przy obecnym stanie badań trzeba mówić o niezależności Kadłubka od tych wzorów. Dialog trzech pierwszych ksiąg kroniki jawi się zatem jako oryginalny pomysł jej autora. Wierszowany fragment, tzw. tren na śmierć Kazimierza Sprawiedliwego, Plezia identyfikuje natomiast jako przynależny do gatunku „sporów” (certamen).

 

1962

 

Kiełtyka Stanisław s. o. cist., Błogosławiony Wincenty Kadłubek (ok. 1150-1223), „Nasza Przeszłość” 16 (1962), s. 153-212.

 

Praca, formalnie stanowiąca kompilację danych biograficznych (tym bardziej szczegółową, im bliżej początku artykułu), w istocie przynależy do dziedziny hagiografii. Biografia mistrza Wincentego opowiedziana jest z perspektywy jego formacji duchowej, o czym świadczy tytuł ostatniego rozdziału: „sylwetka duchowa Wincentego Kadłubka”. Z własnych opinii autora szczególnie podkreślane jest przekonanie, iż mistrz Wincenty pochodził z Karwowa, motywowane jednak głównie „tradycją”, to jest śladami lokalnego kultu.

 

1963

 

Przybyszewski Bolesław, Błogosławiony Wincenty Kadłubek jako biskup krakowski (1208-1218), „Notificationes e Curia Metropolitana Cracoviensi” 101 (1963), z. 1-2, s. 68-77.

 

Zob. 2001, pod nazwiskiem tego samego autora.

 

1964

 

Jasienica Paweł, Antykronika [w:] idem, Trzej kronikarze, PIW, Warszawa 1964, s.349-458.

 

Esej, zwracający uwagę przede wszystkim krytyczną oceną kronikarza. Charakterystyczne ostatnie zdania: „Proza Kadłubka zgrzeszyła przeciwko przeznaczeniu słowa, które jest nosicielem pojęć i obsługuje najwyższe funkcje psychiki ludzkiej. Autor nie pojmował, że mody i teorie nawet się zmieniają, a głód prawdy trwa”.

 

1967

 

Kumaniecki Casimirus Felix, Podanie o Wandzie w świetle źródeł historycznych [w:] Scripta minora, Ossolineum, Wrocław 1967, s. 533-542.

 

W pierwszej części artykuł wylicza występujące w legendzie o Wandzie motywy klasyczne – m. in. wątek „dewocji” czyli poświęcenia się wodza za armię i antecedencje rzuconego na Wandę przekleństwa (świadczące o tym, iż fraza Vanda aeri, Vanda terrae, aeri Vanda imperet miała znaczyć „niech Wanda zginie”), konkludując, iż „nic nie zostaje [oryginalnego – P.K.] z całego opowiadania, prócz imienia Wandy. Druga część bada późniejsze losy podania (szczególnie – wprowadzenie doń motywów śmierci Wandy w nurtach Wisły oraz małżeńskich zamiarów „tyrana Almanów”, któremu nadano później imię Rytygiera).

 

1968

 

Rutkowska-Płachcińska Anna, Bajka i polityka. Na marginesie księgi IV Kroniki WincentegoKadłubka, „Studia Źródłoznawcze” 13 (1968), s. 123-127.

 

Autorka analizuje bajki zwierzęce i roślinne z IV ks. Kroniki, umieszczając je w kontekście historycznym. Szczególnie wiele uwagi poświęca bajce o gryfie i lisicy, odrzucając koncepcję, wedle której protagoniści symbolizują rody Lisów i Gryfitów. Bajka ta stanowi według niej element zakamuflowanej krytyki postępowania Leszka Białego w negocjacjach z krakowskim możnowładztwem, a konkretnie – odmowy oddalenia od siebie Goworka. Naturalna interpretacja, wedle której podstępnie okaleczający gryfa lis symbolizowałby krakowian chcących pozbawić Leszka oparcia, jakie miał w Goworku, nie jest nawet zasugerowana.

 

1970

 

Kozłowska-Budkowa Zofia, Rezygnacje biskupów krakowskich Wincentego i Iwona. Na marginesie artykułu: „Dlaczego Kadłubek zrezygnował z biskupstwa”, „Prace Historyczne” t. 1. Katolicki ośrodek Wydawniczy Veritas, Londyn 1967, s. 137-147, „Nasza Przeszłość” 33 (1970), s. 35-44.

 

Artykuł prostuje błędną tezę (pochodzącą z tekstu wzmiankowanego w podtytule), jakoby wydane przez A. Theinera w I tomie Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae pod numerami XXVIII, XXXI oraz XXXII listy papieskie dotyczyły rezygnacji Kadłubka, nie zaś Iwona. Pod tym pretekstem przedstawia głównie dokładną rekonstrukcję losów tego ostatniego. Przy okazji podkreśla, że rezygnacja Kadłubka była dobrowolną, nie zaś skutkiem domniemanej intrygi Iwona.

 

1971

 

Plezia Marian, Legenda o smoku wawelskim, „Rocznik Krakowski” XLII (1971), s. 21-32.

 

Czytając Kadłubkowy pierwowzór legendy Plezia stwierdza, że „motyw smoka jest przygodnie niejako doczepiony do motywu bratobójstwa, który w intuicji kronikarza ma wyjaśnić, dlaczego po Kraku-Grakchu na tron nie wstąpił żaden z jego synów, lecz córka Wanda” (s. 22). Dalej ukazuje ukryty związek między zabiciem smoka a założeniem Krakowa in scopulo olophagi. Potem zostają odnotowane późniejsze wersje legendy oraz zachodzące w nich zmiany (zabójcą smoka zostaje najpierw sam Krak, potem – u schyłku XVI w. – szewc Skuba).

Druga część artykułu poświęcona Romansowi o Aleksandrze Wielkim Pseudo-Kallistenesa (III w. n.e.). Opisana tam scena walki ze smokiem zostaje przytoczona w trzech późniejszych wersjach: syryjskiej (VII-VIII w.), koptyjskiej (X-XI w.) i zawartej w perskim poemacie historycznym Księga Królów (Szachname) Fidousiego. W części III zostaje postawiona hipoteza, że źródłem Kadłubka była zaginiona wersja Romansu o Aleksandrze, gdzie indziej określona przez niego jako zbiór listów Aleksandra (Romans... zawierał również nieco fikcyjnej korespondencji). Plezia zakłada jednak, że krakowska legenda o smoku istniała już przed Kadłubkiem, a ten zapożyczył jedynie sposób zabicia smoka.

 

 

1972

 

Kürbis Brygida, Motywy makrobiańskie w Kronice Mistrza Wincentego a szkoła Chartres, „Studia Źródłoznawcze” 17 (1972), s. 67-79.

 

Pierwsza część zawiera zestawienie i omówienie 14 fragmentów Kroniki zidentyfikowanych jako zapożyczenia z Makrobiusza i prowadzi do wniosku, że “Nie udało się [...] wydzielić w Kronice mistrza Wincentego na czysto przejątków z dzieł Makrobiusza”, a co najwyżej nawiązania. Druga część ukazuje drogę prowadzącą od myśli Makrobiusza do humanizmu szkoły w Chartres, uznanego za ewentualną inspirację Kadłubka.

 

Obertyński Zdzisław, Kadłubkowe “interinfulas” „Studia Źródłoznawcze” 17 (1972), s. 133-139.

 

Wychodząc od szczegółowej analizy słownictwa używanego przez kronikarza, badacz stara się ustalić miejsce śmierci św. Stanisława. Tytułowy zwrot interpretuje jako „między ornatami”, pojawiające się później locus passionis – jako bagno ( za Apulejuszem De mundo: passiones sunt accidentia, quae in rerum natura contingunt).

 

1973

 

Łowmiański Henryk, Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n. e., PWN, Warszawa. III. Formowanie się wschodniolechickiego państwa Polan. 1. Początki Polski w legendzie kronikarskiej, s. 310-340.

 

Streszczany tu rozdział omawia historyczną zawartość dziewięciu legendarnych epizodów zkroniki mistrza Wincentego (1. walki z Duńczykami; 2. ustalenie granic z Gallami; 3. Krak; 4. Wanda; 5. walki z Aleksandrem Wielkim; 6. podstęp Lestka z kolcami; 7. małżeństwo kolejnego Lestka z Julią, córką Cezara; 8. panowanie Pompiliusza I; 9. Pompiliusz II, otrucie stryjów i zjedzenie winowajcy przez myszy). Ostatnie cztery wątki uznaje Łowmiański za bezwartościowe źródłowo, pierwsze pięć zawiera istotne jego zdaniem informacje, odnoszące się jednak do czasów późniejszych, niż kronikarz zdaje sięopisywać (1,2. –zasięg ekspansji Bolesława Chrobrego; 3. – ślad instytucji wiecu ludowego; 4. – odbicie aktualnej ekspansji niemieckiej; 5. – refleks ekspansji morawskiej, zaszyfrowany w erudycyjnej grze etymologicznej, wiążącej imiona Świętopełka i Aleksandra). Za najważniejszą informację historyczną autor uznaje etnonim Lestkowie/Lestkowice/Lechici, któremu poświęcadość szczegółowy wywód, podkreślając literacki rodowód imienia “Lech”. W zakończeniu rozbiór legendy o Popielu i opis jej dalszych przekształceń.

 

1975

 

Banaszkiewicz Jacek, Kadłubek redivivus, „Tygodnik Powszechny” nr 23 (8 VI 1975), s. 6.

 

Publicystyczny artykuł z okazji wydania przekładu Kroniki. Streszcza historię recepcji oraz przesłanie tekstu.

 

1976

 

Bogucki Ambroży, Terminologia polityczna w Kronice mistrza Wincentego, „Studia Źródłoznawcze” 20 (1976), s. 56-63.

 

Artykuł omawia “określenia państwa i okręgów administracyjnych, tytuły władców, urzędników i dostojników kościelnych, nazwy organów kolegialnych i elity społecznej”. Zwraca uwagę m. in. na inne niż w pozostałych źródłach nazewnictwo urzędników państwowych, podkreśla obfitość synonimów, wynikającą z wieloznaczności śrdw. terminologii oraz dążność kronikarza do stosowania określeń najrzadszych.

 

Karłowska-Kamzowa Alicja, Męczeństwo św. Stanisława w relacji Wincentego Kadłubka. Próba interpretacji symbolicznej, ibidem, s. 76-84, il.

 

Opis śmierci biskupa Stanisława potraktowany jako symboliczne rozwinięcie myśli zawartych jeszcze w jego epitafium, rodzaj „traktatu uzasadniającego [...] kult”. Przy okazji opis tradycji ikonograficznej.

 

Kowalczyk Elżbieta, Krak czy Krak, „Z otchłani wieków” 62, nr 3/1976, s. 240-245.

 

W związku z wykopaliskami na kopcu Kraka (1934-1937), podczas których znaleziono tam korzenie 300-letniego dębu, autorka sugeruje, że nazwa „Kraków” wywodzi się od przymiotnika, jakim mogło być określane to drzewo (staroruskie kriakovistyj dub – dąb rozgałęziony, rozrośnięty), interpretowane jako obiekt kultowy. Pada sugestia, że „Kadłubek znając tradycję pogańską związaną z nazwą stołecznego grodu nie przekazał jej celowo”. Hipoteza mało przekonująca, odwołuje się jednak do tej samej podstawy słowotwórczej, co Banaszkiewicz piszący o „krakule”, tj. zakrzywionej lasce kapłana lub sędziego.

 

Kűrbis Brygida, Jak mistrz Wincenty pojmował historię Polski, „Studia Źródłoznawcze” 20 (1976) s. 64-70.

 

Autorka pokrótce rozpatruje „zamysł dziejopisarski, kompozycję, treść Kroniki polskiej i poglądy mistrza Wincentego”, widząc w jego dziele nie tylko kronikę, lecz również traktat o państwie.

 

Labuda Gerard, Mistrz Wincenty – autor i utwór, ibidem, s. 3-9.

 

Syntetyczne przedstawienie historii badań nad Kroniką... W przypisach wskazówki bibliograficzne istotne zwł. w części dot. prac z XIX w. Rozważanie czy Kronika... należy do historiografii, czy do literatury, przedstawione jako punkt wyjścia dla przyszłych badań.

 

Lewandowski Ignacy, Mistrz Wincenty a Justyn – epitomator Pompejusza Troga, ibidem, s. 28-34.

 

Artykuł referuje sposoby, na jakie mistrz Wincenty korzysta z Epitome Justyna, będącej skrótem nie zachowanej historii powszechnej Pompejusza Troga. Wspomina o czerpanych stamtąd analogiach do najdawniejszych dziejów Polski, o koncepcji historycznej wykluczającej istnienie jednego, uniwersalnego imperium i o zależnościach stylistycznych, będących parafrazami, nie zaś cytatami.

 

Liman Kazimierz, Topika w Kronice polskiej Wincentego Kadłubka, ibidem, s.95-105.

 

Wyliczenie pojawiających się w Kronice toposów (dotyczących autoprezentacji autora, opinii o dziele, stosunku do źródeł, obrazu władcy, smutku, opisów bitew). Wymienia również motywy pomijane przez kronikarza.

 

Łowmiański Henryk, Wątki literackie i tradycja historyczna w Kronice Kadłubka (I księga), ibidem, s. 22-27.

 

Wychodząc od stwierdzenia ahistoryczności (i achronologiczności) księgi pierwszej, badacz wydobywa z niej szczątki tradycji historycznej, odnoszącej się do czasów późniejszych niż opisywane. Jest to tłumaczone rekonstruowaniem przeszłości za pomocą wydarzeń późniejszych. Praca „reasumuje i precyzuje” wyniki analizy przeprowadzonej w: Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. I, Warszawa 1973, s. 312-322.

 

Maisel Witold, Prawo karne w Kronice Wincentego Kadłubka, ibidem, s. 71-75.

 

Opis kar oraz kategorii przestępstw wzmiankowanych w Kronice.

 

Sulowski Jan, Elementy filozofii XII wieku w Kronice mistrza Wincentego, ibidem, s. 19-21.

 

Autor neguje bezpośrednie nawiązania kroniki do dzieł filozoficznych XII w., twierdząc, że jej autor „miał wykształcenie noszące charakter typowo monastyczny”, a nawiązania do kultury francuskiej widzi tylko w zakresie „form i manier”.

 

Szacherska Stella Maria, Mistrz Wincenty a Saxo Gramatyk, ibidem, s. 46-55.

 

Artykuł porównuje kronikę Saxa Gramatyka z dziełem mistrza Wincentego pod wieloma względami: typu erudycji, źródeł historycznych i literackich, koncepcji politycznych... Przy okazji pojawiają się uwagi o duńskim epizodzie Kroniki... i związanych ze Słowiańszczyzną fragmentach Chronica Danorum. Autorka stawia również hipotezę co do chronologii powstawania dzieła Kadłubka, na początku umieszczając księgę IV.

 

Plezia Marian, Retoryka mistrza Wincentego, ibidem, s. 88-94.

 

Autor przypomina zmieniające się z czasem opinie o stylu kronikarza, by następnie dać charakterystykę stylu „trudnej ozdobności”  (używającego tropów, tj. głównie metafor) w przeciwstawieniu do stylu „ozdobności łatwej” (stosującego głównie figury). Dalej przytacza analogiczne, choć nieco późniejsze od dzieła Kadłubka, koncepcje średniowiecznych teoretyków. Jako przykład metafory mylnie branej za zdanie referujące rzeczywistość– przystawianie szczeniąt do piersi jako rzekoma kara za nierząd.

 

Vetulani Adam, Prawo kanoniczne i rzymskie w Kronice mistrza Wincentego, ibidem, s. 35-45.

 

Po przedstawieniu historii systematyzacji prawa kanonicznego oraz średniowiecznego kształtu kodeksów prawa rzymskiego, autor zastanawia się nad dostępem kronikarza do tychtekstów. Pojawiają się domniemania co do zawartości biblioteki kronikarza (pozostawionej zapewne w Sandomierzu i zniszczonej podczas najazdu Tatarów). Na koniec autor przypisuje kronikarzowi chęć upowszechnienia prawa rzymskiego w Polsce.

 

Zwiercan Marian, Komentarze i przeróbki Kroniki mistrza Wincentego, ibidem, s. 106-114.

 

Opis komentarza Jana z Dąbrówki, historia jego powstawania (na podstawie rękopisów) oraz późniejszych interpolacji. Dalej jest mowa o wykorzystaniu komentarza w nauczaniu (ew. wykłady na UJ, potwierdzone – w szkołach niższego stopnia). Niekorzystne opinie na temat komentarza złożone na karb wydania Herburta.

 

1977

 

Borawska Danuta, Mistrz Wincenty w nowym wydaniu i opracowaniu. W stronęcystersów i św. Bernarda z Clairvaux, „Przegląd Historyczny”  68 (1977), z. 2, s. 341-366.

 

Obszerna recenzja pierwszego wydania Kroniki. W pierwszej części zawiera liczne wywody dotyczące szczegółowych kwestii – sprzeciwia się np. podkreślaniu znajomości greki przez kronikarza i wyraża zastrzeżenia co do znajomości dzieł cytowanych jednokrotnie, zakładając „florilegialno-encyklopedyczny typ wykształcenia” mistrza Wincentego i możliwość odwołań pośrednich.

Druga część – w istocie odrębne studium – podkreśla związki Kroniki z piśmiennictwem cysterskim, porównując np. pochwalny obraz Kazimierza Sprawiedliwego z żywotami św. Bernarda. Badaczka podtrzymuje również hipotezę o powstaniu Kroniki (lub przynajmniej jej znacznej części) w jędrzejowskim klasztorze.

 

Kürbis Brygida, Sacrum i profanum. Dwie wizje władzy w polskim średniowieczu, „Studia Źródłoznawcze” 22 (1977), s. 18-49.

 

Artykuł o ogólniejszej tematyce, wktórym poczesne miejsce zajmuje porównanie kronik Galla i Kadłubka na płaszczyźnie ich stosunku do władzy. Autorka zakłada ewolucję w stronę jej coraz mniej sakralnego pojmowania; ilustrując tę tezę zwraca uwagę m. in. na polemiczny wobec Galla charakter Kadłubkowego opisu zjazdu gnieźnieńskiego, przeciwstawiając eksponowanej przez Anonima wystawności „pouczające exempla i morały o szczęśliwym ubóstwie” (s. 25), zaś wzorzec parenetyczny, jaki kronikarz eksponuje przedstawiając Kazimierza, określa jako „nowy, świecki model księcia”.

 

Szpakowski Zdzisław, Wincenty Kadłubek – historyk i humanista. Kontrowersji o „plemię Kadłubka” stan aktualny, „Więź” 20, 1977, nr 10 (234), s. 49-60.

 

Artykuł popularyzuje wyniki aktualnych badań, referując głównie ustalenia poznańskiego sympozjum naukowego z 23 i 24 listopada 1973 za „Studiami Źródłoznawczymi” 20 (1976). Szczególnie skupia się na życiorysie oraz na sporze o czas i miejsce powstania Kroniki. W jednym samodzielnym akapicie podkreśla związek pojawienia się w pierwszej księdze nazw granicznych grodów Lubusza i Lublina z ich aktualnym zagrożeniem.

 

o. Świżek Klemens, Rozwój kultu błog. Mistrza Wincentego Kadłubka (1226-1976), „Więź” 20, 1977, nr 10 (234), s. 61-69.

 

Przedstawienie kolejnych etapów rozwoju kultu mistrza Wincentego, mało krytyczne wobec dawniejszych danych historycznych.

 

1978

 

Sondel Janusz, W sprawie prawa rzymskiego w Kronice Polskiej Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, „Kwartalnik Historyczny” 85 (1978), z. 1, s. 95-105.

 

Po krótkim przedstawieniu dotychczasowych badań nad prawem rzymskim w Kronice, autor komentuje przypisy z jej pierwszego wydania, wyrażając swoje zastrzeżenia co do szczegółowych rozstrzygnięć, postulując pewne zmiany i uściślając lokalizację odpowiednich cytatów.

 

Wasilewski Tadeusz, Helena księżniczka znojemska, żona Kazimierza II Sprawiedliwego. Przyczynek do dziejów stosunków polsko-czeskich XII-XIII w., „Przegląd Historyczny” 69 (1978), z. 1, s. 115-120.

 

Artykuł ustala pochodzenie żony Kazimierza Sprawiedliwego na podstawie Kroniki... IV 16. Obok materiału genealogicznego i próby ustalenia daty ślubu (1166-1167?) podaje kilka informacji o kontaktach Heleny z jej ojczyzną.

 

1979

 

Śliwiński Błażej, W sprawie pochodzenia mistrza Wincentego, „Studia Źródłoznawcze” XXIV (1979), s. 167-171.

 

Badacz polemizuje z tezą o pochodzeniu kronikarza z rodu Lisów. Główne argumenty: brak występowania w rodzie imienia Wincenty (poza jednym wyjątkiem Wincentego Stefanowica, mylnie zdaniem autora utożsamianego z kronikarzem), krytyczny stosunek kronikarza do Mikołaja Lisa, wreszcie fakt wyboru Kadłubka na biskupa w roku decydującego osłabienia tego rodu i jego rezygnacja w momencie powrotu Lisów do Małopolski.

 

1981

 

Banaszkiewicz Jacek, Usque in hodiernum diem. Średniowieczne znaki pamięci,„Przegląd Historyczny” 72 (1981), z. 2, s 229-238.

 

Artykuł o ogólniejszej tematyce – zajmuje się obiektami upamiętniającymi wydarzenia historyczne, w zapisie kronikarskim przywoływanymi za pomocą zwrotu usqe in hodiernum diem. Do Kroniki Polskiej nawiązuje wspominając o Szczerbcu i o wzniesieniach upamiętniających bitwę z Pomorzanami pod Nakłem.

 

1984

 

Banaszkiewicz Jacek, Rüdiger von Bechelaren, którego nie chciała Wanda. Przyczynek do kontaktu niemieckiej Heldenepik z polskimi dziejami bajecznymi, „Przegląd Historyczny” 75 (1984), z. 2, s. 239-246.

 

Artykuł dąży do wyjaśnienia, dlaczego anonimowemu u Kadłubka „tyranowi Almanów” późniejsi dziejopisowie przypisali imię Rüdigera – postaci znanej niemieckiej epice rycerskiej – prowadząc do konkluzji, iż „jego specjalność wysłannika negocjującego o rękę pięknych księżniczek i często spełniane zadanie dowódcy wojskowego wyprawiającego się też na Polskę były elementami pozwalającymi na osadzenie tej postaci w realiach fabuły o Wandzie”.

 

1989

 

Korolec Jerzy, Ideał władcy w Kronice mistrza Wincentego [w:]Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza, red. Teresa Michałowska, Ossolineum, Wrocław 1989, s. 71-87.

 

Artykuł najpierw rozważa miejsce etyki w XII-wiecznym systemie nauczania (zarazem obok i ponad sztukami wyzwolonymi) oraz – krótko – definicje cnoty, bynastępnie omówić opisy roztropności, sprawiedliwości, wielkoduszności i pokory w Kronice... Ponieważ cnoty są tam traktowane jako tytuł do władzy, autor nazywa koncepcję kronikarza „arystokratyczną” w sensie Arystotelesowskim. Wywód bogato inkrustowany odwołaniami do średniowiecznych traktatów (m. in. Jana z Salisbury, Abélarda i Alana z Lille).

 

Plezia Marian, Związki literatury polskiej z literaturą francuską w XII w. [w:] Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza, red. Teresa Michałowska, Ossolineum, Wrocław 1989,s. 57-69.

 

Na s. 65 i nast. uwagi o Kadłubkowym stylu ornatus gravis, porównywanym z zaleceniami „poetrii” (sztuk poetyckich) końca XII i pocz. XIII w. Porównanie uprawomocnione stwierdzeniem, że dzieła te, późniejsze od Kroniki..., są wyrazem zarysowujących się wcześniej tendencji stylistycznych. Jest to skrócone przedstawienie myśli z artykułu “Retoryka mistrza Wincentego” (zob. 1976).

 

1995

 

Kauer-Bugajna Elżbieta, Legenda dynastyczna – refleksje wokół kronik Anonima zwanego Gallem i mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem [w:] Literatura i kultura polskiego średniowiecza. Człowiek wobec świata znaków i symboli, red. Paulina Buchwald-Pelcowa, Janusz Pelc, Warszawa 1995, s. 153-163.

 

Odwołując się do Maxa Webera, autorka szkicuje strategie legitymizacji władzy książęcej, rozróżniając panowanie patriarchalne (uzasadniane przez tradycję) i charyzmowe (oparte na wierze w szczególne właściwości władcy). Następnie omawia legendy dynastyczne u Galla i Kadłubka, podkreślając, iż pierwszy sakralizował piastowską dynastię, zaś drugi równolegle prowadził wywód o naturze państwa.

 

1997

 

Kozioł Paweł, Wanda i Helena – szkic o interpretacji legendy [w:] Biuletyn prac stypendystów Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci w roku szkolnym 1994/1995, nr 9, Warszawa 1997, s.163-169.

 

Praca przedstawia wystąpienie Gedeona jako „wzorzec postępowania biskupa jako polityka”, zalecany przez kronikarza także samemu sobie. Jego realizacją miałaby być prowadzona na kartach Kroniki krytyka Mieszka, zarówno dosłowna, jak i ukryta. Przykład tej ostatniej stanowi historia o Wandzie, jej dwóch braciach i smoku: bracia to Kazimierz Sprawiedliwy (zabity, tj. prawdopodobnie otruty przez brata) i Mieszko Stary (wygnany, tj. wycofujący się po bitwie nad rzeką Mozgawą), Wanda natomiast jest odpowiednikiem Heleny, regentki po śmierci Kazimierza. W pracy zawarta jest też sugestia czeskiego pochodzenia wątku Wandy, które dobrze odpowiadałoby pochodzeniu Heleny.

 

1998

 

Banaszkiewicz Jacek, Polskie dzieje bajeczne mistrza Wincentego Kadłubka, [Seria] Monografie Fundacji Na Rzecz Nauki Polskiej, Wrocław 1998.

 

Wstęp s. 5-6;

I. Krok, Krak (Grakchus), Kij – fundatorzy ładu cywilizacyjnego wspólnoty, s. 7-44.

II. Wątki dioskuryczne w przekazach o powstaniu wspólnoty ruskiej, „krakowskiej” i czeskiej, s. 45-64.

III. Wanda i „trzeciofunkcyjne społeczności”, s. 65-154.

IV. Lestek II – kariera junaka-bohatera, s. 155-174.

V. Lestek II – bohater grupy junaków (inicjacja, zajęcia, strój), s. 175-206.

VI. Lestek II – jego łachmany i tron królewski, s. 207-224.

VII. Lestek – władca prawdziwy i karnawałowy, s. 225-240.

VIII. Przed Krakiem i po nim (do Pompiliusza – Popiela Złego), s. 241-266.

IX. Tron, pałac, stolica, s. 277-348.

X. Od stolicy ku granicom – czyli od Rajgrodu do Żmigrodu, s. 349-454.

 

1999

 

Plezia Marian, Dookoła sprawy świętego Stanisława. Studium źródłoznawcze, posłowie Jan Spież, Homini, Bydgoszcz 1999.

 

Książka to poprawiona wersja monografii opublikowanej w piśmie „Analecta Cracoviensia” 11, 1979 (inf. z odwrotu strony tytułowej; w posłowiu Spież podaje datę 1981). Zawiera obszerny rozdział poświęcony Kronice Kadłubka.

Na początku dyskutowana jest jej „faktura literacka” i wiarygodność (na przykładach pochodzenia Miecława, fikcyjnego sądu nad Zbigniewem, porwania Wołodara Rościsławicza i przemilczenia zwycięstwa Fryderyka Rudobrodego nad Bolesławem Kędzierzawym). Dalej następuje streszczenie przekazu o św. Stanisławie i „rozbiór krytyczny” jego historii. Badacz stara się oddzielić retoryczno-literackie elementy przekazu od zawartych w nim faktów, które konfrontuje z innymi źródłami hist. Odarta z „literackiego wystroju” relacja kronikarza zostaje uznana za wiarygodną, jeśli pominąć „przesadzony ponad wszelką wątpliwość motyw zbuntowanych sług i niewiernych żon”.

 

2000

 

Mańkowski Jerzy, Krak, uczeń Sokratesa (glosa do Kadłubka Chronica Polonorum I 5,3) [w:] Inspiracje platońskie literatury staropolskiej.Materiały z konferencji zorganizowanej przez Zespół Badań Literackich nad Historią Kultury Epok Dawnych ILP UW 14-15 października 1998 r. Pod red. Aliny Nowickiej-Jeżowej i Pawła Stępnia, Warszawa 2000, s. 147-150.

 

Artykuł znajduje źródło Kadłubkowej definicji sprawiedliwości (et dicta est iustitia que plurimum prodest ei qui minimum potest) w komentarzu Calcidiusa do Timaiosa Platona, parafrazującym wypowiedź Sokratesa z Państwa ks. I, rozdz. 12.

 

Skibiński Edward, Mieszko czy Kazimierz? W sprawie sporu o inspiratora Mistrza Wincentego [w:] Nihil superfluum esse. Prace z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżaniakowej. Red. Jerzy Strzelczyk, Józef Dobosz. Instytut Historii UAM, Poznań, s. 167-174.

 

Polemika z tezami Bieniaka (zob. J. Bieniak, Mistrz Wincenty o współczesnych mu Piastach [w:] Europa Środkowa i Wschodnia w polityce Piastów, red. K. Zielińska-Melkowska, Toruń 1997). Skibiński stawia problem przemilczania przez kronikarza imion kluczowych postaci (strenuissimus principum, praeses epulantium, praeses provinciae, wreszcie sam kronikarz pseudonimowany jako vernaculus). Przemilczenie zostaje potraktowane jako chwyt retoryczny spójny z rodzajem zastosowanego wstępu( ostrożne i omowne insinuatio zamiast prostego principium) oraz taktyką obrony spraw trudnych (genus admirabile). Ostrożność kronikarza miałaby być podyktowana tym, by nie obarczać chwalonego Kazimierza winą za upadek Mieszka, zaś konsekwentna anonimowość postaci określanej jako praeses provinciae miałaby umożliwić kojarzenie go nie tylko z Henrykiem Kietliczem, lecz również z księciem, i w ten sposób „rzucić cień podejrzenia na Mieszka”.

 

2001

 

Bieniak Janusz, Mistrz Wincenty w życiu politycznym Polski przełomu XII i XIII wieku [w:] Mistrz Wincenty Kadłubek. Człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda. Materiały sesji naukowej – Kraków, 10 marca 2000, red. Krzysztof Prokop, PAU, Kraków, s. 21-48.

 

Pracę otwiera „opis sytuacji politycznej ówczesnej Polski”, datujący faktyczny początek rozbicia dzielnicowego na ostatnią ćwierć XII w. Zdaniem autora testament Krzywoustego nie zmieniał ustroju kraju, zastępując jedynie komesów - namiestników prowincji książętami z dynastii Piastów, którzy dopiero z czasem objęli dziedziczną władzę nad dzielnicami.

Drugi rozdział czyni Kadłubka członkiem rodu Włostowiców. Trzeci powtarza dawniejszą opinię badacza, że główną postacią kroniki miał być pierwotnie nie Kazimierz Sprawiedliwy, lecz Mieszko Stary, z którym była związana większość Włostowiców. Dalej autor odrzuca identyfikację przeciwnika Gedeona, określanego praeses provinciae, z Mieszkiem, podstawiając w jego miejsce komesa Henryka Kietlicza. Na końcu – próba wytłumaczenia, dlaczego kronikarz nie dokończył swej pracy (biorąca pod uwagę klęskę jego wizji politycznej oraz preturbacje biograficzne związane z opisanymi w Kronice... postaciami, np. z faktem, że syn komesa Kietlicza został arcybiskupem gnieźnieńskim.

 

Borowski Andrzej, Postać Wincentego Kadłubka w piśmiennictwie hagiograficznym (przegląd problematyki), ibidem, s. 85-92.

 

Wyliczywszy różne sposoby badania obecności postaci mistrza Wincentego w literaturze, autor skupia się ostatecznie na piśmiennictwie hagiograficznym, zwracając uwagę na wtórność i konwencjonalizację obrazu kronikarza oraz na usuwanie w cień jego działalności literackiej.

 

Chalcarz Aleksy, Opactwo cystersów w Jędrzejowie ośrodkiem kultu błogosławionego Wincentego Kadłubka, ibidem, s. 103-108.

 

Artykuł przedstawia dzieje kultu bł. Wincentego wraz z losami cysterskiego kościoła i klasztoru w Jędrzejowie. Cechuje go dbałość o chronologię.

 

KűrbisBrygida, Jak mistrz Wincenty pisał historię Polski, ibidem, s. 59-78.

 

Rekapitulacja tez ze wstępu do wydania Kroniki... w serii Biblioteki Narodowej.

 

Przybyszewski Bolesław, Rządy Wincentego Kadłubka w diecezji krakowskiej (1208-1218) ibidem, s. 49-57.

 

Przedruk z „Notificationes e Curia Metropolitana Cracoviensi” 101 (1963), z. 1-2, s. 68-77 pod tytułem Błogosławiony Wincenty Kadłubek jako biskup krakowski (1208-1218), nieznacznie zmodyfikowany względem pierwowzoru.

Tematem są okoliczności elekcji Kadłubka na biskupa i jego działania na tym stanowisku na tle ówczesnych prądów w Kościele – zwł. reformy gregoriańskiej i duchowości cysterskiej – oraz życie religijne tegoczesnej diecezji krakowskiej.

 

Ryłko Stefan, Droga do beatyfikacji i starania o kanonizację WincentegoKadłubka, ibidem, s. 79-84.

 

Skrótowa informacja o procesie beatyfikacyjnym i staraniach o kanonizację Wincentego Kadłubka, uzupełniona o zwięzły opis procedury kanonizacyjnej.

 

Samek Jan, Błogosławiony Wincenty Kadłubek w sztuce (rozeznanie problemu), ibidem, s. 93-101.

 

Krótki opis dzieł sztuki związanychz osobą Kadłubka – od kaplic (cysterskiej w Jędrzejowie i przy krakowskim kościele św. Wojciecha) przez prace rzeźbiarskie i malarskie po wytwory rzemiosła artystycznego. Dołączone ilustracje.