Skarga Piotr (1536-1612), inna forma nazwiska Powęski, teolog, hagiograf, kaznodzieja, polemista katolicki. Ur. w lutym 1536 w Grójcu (Mazowsze), s. Michała, szlachcica - prawnika, i Anny ze Świętkowskich. W latach 1552-1555 studiował w Akademii Krakowskiej uzyskując stopień bakałarza. W latach 1557-1559 pełnił funkcję rektora szkoły w Warszawie. W 1557 wstąpił na dwór Andrzeja Tęczyńskiego, kasztelana krakowskiego, gdzie podjął obowiązki wychowawcy jego syna Jana, z którym w latach 1560-1562 przebywał w Wiedniu. W 1564 przyjął święcenia kapłańskie i został mianowany kanonikiem katedralnym we Lwowie. W końcu 1568 wyruszył do Rzymu, gdzie wstąpił do zakonu jezuitów. Po dwuletnich studiach powrócił do kraju, podejmując obowiązki wykładowcy i kaznodziei w kolegiach zakonnych w Pułtusku, Jarosławiu, Poznaniu i Lwowie. W 1574 objął urząd rektora kolegium jezuickiego w Wilnie, a w 1579 stanął na czele nowo powołanej Akademii. Założył kolegia w Połocku, Rydze i Dorpacie. W 1584 został mianowany przełożonym domu zakonnego Św. Barbary w Krakowie. Rozwinął tu szeroko zakrojoną działalność duszpasterską i charytatywną, m.in. zorganizował Bractwo Miłosierdzia, Bractwo Św, Łazarza, Bank Pobożny i Skrzynkę Św. Mikołaja. W 1558 został kaznodzieją nadwornym Zygmunta III; urząd ten pełnił niemal do końca życia. Na początku 1612 opuścił dwór królewski i przeniósł się do Krakowa. Tutaj też zmarł 27 IX 1612; pochowany został w kościele Św. Piotra.
Działalność pisarską rozpoczął S. od wystąpień polemicznych: bronił idei unii z prawosławiem (O jednoci Kościoła Bożego, 1577), polemizował z protestancką koncepcją Eucharystii (Pro Sacratissima Eucharistia, 1576). W 1579 ukazało się w Wilnie najpoczytniejsze dzieło Skargi, Żywoty świętych, realizujące zalecenia kontrreformacyjnej parenetyki hagiograficznej. Krytykę anarchizacji życia publicznego i wad narodowych zawarł w Kazaniach sejmowych wyd. w 1597 jako dodatek do Kazań na niedziele i święta. Postulowanym tu reformom przyświecało pragnienie pełnego zwycięstwa kontreformacji. Autor wcielił się w postać natchnionego kapłana-proroka zapowiadającego katastrofę rozdartej waśniami i trawionej herezjami ojczyzny; tak też przedstawił go później Jan Matejko. W 1603 ukazały się przełożone przez Skargę Roczne dzieje kościelne C. Baroniusza. Sporą popularność zyskało również Żołnierskie nabożeństwo (1618), ukazujące wzorzec chrześcijańskiego rycerza. Pod względem artystycznym dzieła Skargi należą do szczytowych osiągnięć prozy polskiej przełomu XVI i XVII w.
(oprac. R.M.)