Przyjmuje się zazwyczaj, że epoka renesansu w dziejach kultury trwała w Italii od wieku XIV do początku wieku XVI (historycy przyjmują tu jako datę końcową rok 1527, tzw. Sacco di Roma, kiedy to nastąpiło zdobycie i zniszczenie Rzymu przez niemiecko-hiszpańskie wojska cesarza Karola V walczące m.in. z papieżem Klemensem VII i miastami włoskimi).
Tzw. renesans północny, czyli renesans w krajach na północ od Alp, trwał zdaniem większości historyków od końca XV wieku do końca wieku XVI, choć nieraz nawet - np. w przypadku Polski - przedłuża się ten okres aż do początków XVII wieku, kiedy tendencje renesansowe zanikały już w zetknięciu z tendencjami manierystycznymi i barokowymi w literaturze, sztukach plastycznych i architekturze. Pojęcie "renesansu" północnego (pisał o nim u nas Andrzej Borowski) kształtowało się stopniowo w historiografii już od czasów, gdy Niemcy, Francuzi, Anglicy, Polacy czy Niderlandczycy - czyli "północni barbarzyńcy" - kształtowali własne pojęcia kulturalne w opozycji do ośrodka południowego, śródziemnomorskiego. Na rozwój świadomości ideologicznej renesansu północnego miały wpływ reformy religijne owych czasów - protestancka, a następnie katolicka, które rodziły się wtedy, gdy we Włoszech renesans znajdował się w fazie schyłkowej, a na północy Europy, w tym w Polsce, wręcz przeciwnie - wystąpienie Marcina Lutra wiąże się z początkową fazą dominacji tendencji renesansowych w kulturze.
Wśród propozycji periodyzacji literatury polskiego renesansu najbardziej przekonująca i najlepiej udokumentowana jest ta, którą przestawił w swoich pracach Janusz Pelc. Wyróżnia on tutaj pięć okresów - po pierwsze "początki renesansowego humanizmu w Polsce" (od połowy XV w. do ok. 1510 r.), które można by również określić jako prerenesans, zwłaszcza że w XV-wiecznej Polsce wzajemnie przeplatały się wczesne wpływy renesansu włoskiego ze średniowiecznym jeszcze humanizmem (o czym pisał Stefan Zabłocki). Początki renesansowego humanizmu to przede wszystkim okres popularności humanistycznych nowinek w Akademii Krakowskiej w 2. połowie XV wieku. Powstają wówczas również - obok pierwszych przykładów humanistycznej poezji nowołacińskiej tworzonej przez cudzoziemców (Celtisa i Kallimacha) - kunsztowne oracje polskich dostojników państwowych (Jan z Ludziska, Jan Ostroróg), a humaniści skupieni w Sodalitas Litteraria Vistulana pielęgnują humanistyczny styl literacki, czytają poetów antycznych i Erazma z Rotterdamu. Zakres wpływów nowego prądu był wówczas jednak bardzo ograniczony.
Kolejny okres, według ustaleń J. Pelca, to lata od ok. 1510 do 1543, czyli "pierwsza faza dominacji renesansu". Wtedy debiutują pierwsi polscy poeci nowołacińscy - Jan Dantyszek, Andrzej Krzycki, Jan z Wiślicy i Mikołaj Hussowski, wtedy trwają starania o zaproszenie do Krakowa najwybitniejszego humanisty ówczesnej Europy, Erazma z Rotterdamu, wtedy wreszcie tworzy najwybitnieszy poeta nowołaciński polskiego renesansu, Klemens Janicki. Twórczość polska reprezentowana jest przez pierwociny, które nie osiągnęły poziomu wielkich dokonań Reja i Kochanowskiego, czyli m.in. przez Stanisława Gąsiorka zwanego Kleryką i Biernata z Lublina.
Początek nowego okresu, nazwanego przez J. Pelca "drugą fazą dominacji renesansu" (1543-ok. 1565) wyznacza ważny dla historii literatury polskiej rok 1543. Wtedy ukazują się trzy ważne dzieła polskiego renesansu: De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) Mikołaja Kopernika - które jest w zakresie nauk ścisłych szczytowym osiągnięciem astronomicznej szkoły krakowskiej - a w zakresie literatury: Krótka rozprawa miedzy trzemi osobami: Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja, mowa Andrzeja Frycza Modrzewskiego - jego debiut literacki pt. Lascius sive de poena homicidii (Łaski, czyli o karze za mężobójstwo), a także ważne dzieło innego wybitnego pisarza - publicysty owych czasów, Stanisława Orzechowskiego, Turcyki. W tym okresie powstają najważniejsze dzieła Mikołaja Reja i wspomnianego Orzechowskiego, a także największe dokonanie Andrzeja Frycza Modrzewskiego - jego pięcioczęściowy traktat Commentariorum de republica emendanda libri quinque (Rozważań o poprawie Rzeczypospolitej ksiąg pięć). Wówczas też zostają opublikowane najważniejsze osiągnięcia renesansowej historiografii - dzieła Marcina Bielskiego i Marcina Kromera.
Kolejną cezurę stanowi okres ok. 1565 roku. Obok pisarzy starszego pokolenia - Frycza Modrzewskiego, Reja, Orzechowskiego, Bielskiego i Kromera zaczyna dojrzewać pokolenie znakomitych pisarzy młodszych - Jana Kochanowskiego (ok. 1530-1584), Łukasza Górnickiego (1527-1603) czy Andrzeja Patrycego Nideckiego (1522-1587) - przede wszystkim świetnego filologa. Wszyscy trzej pozostawali pod wpływem studiów padewskich i atmosfery dworu Zygmunta Augusta. I mimo że w latach od ok. 1565-1590 określanych przez Pelca jako "apogeum renesansu w literaturze polskiej" (ok. 1565 - 1590), tworzą liczni pisarze wybitni pokolenia starszego, ukazuje się słynny Dworzanin polski Łukasza Górnickiego (1566), jest to okres rozkwitu twórczości Jana Kochanowskiego - wtedy powstają jego najważniejsze dzieła - większość fraszek i pieśni, Odprawa posłów greckich, Psałterz Dawidów, Treny, a także utwory łacińskie. Trzeba wszakże zaznaczyć, że w tym okresie tworzy również Mikołaj Sęp Szarzyński, którego lirykę ze względu na styl, obrazowanie i tematykę zaliczamy do epoki baroku, a ściślej do wczesnego baroku a także - jak chcą niektórzy - do nurtu tzw. "poezji metafizycznej". A przecież poezje te powstawały jeszcze za życia Kochanowskiego, przed napisaniem Trenów. Dobitnie to świadczy o tym, że do wszelkich periodyzacji należy podchodzić z ostrożnością i zastrzeżeniami.
Wyróżnia się bowiem jeszcze późniejszą, ostatnią fazę renesansu określaną jako "zmierzch renesansu w literaturze polskiej (lata od 1590 do ok. 1614-1618). Tworzą wtedy następcy Kochanowskiego, przeważnie - poza Sebastianem Klonowicem i Szymonem Szymonowicem - znacznie ustępujący mistrzowi: Andrzej i Piotr Zbylitowscy, Adam Czachrowski, Erazm Otwinowski, Jan Rybiński, Jan Smolik. Należy wyróżnić w tym okresie, nazwanym przez J. Pelca "renesansem po Kochanowskim", twórczość dwu pisarzy - Sebastiana Fabiana Klonowica (ok. 1542-1602), autora Żalów nagrobnych (1585) powstałych pod wrażeniem śmierci Kochanowskiego, poematu w języku polskim pt. Flis to jest spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi (1595) oraz łacińskiego poematu opisowego o Rusi Czerwonej, zatytułowanego Roxolania. Pod koniec życia Klonowic napisał satyryczny poemat alegoryczny Worek Judaszów. Najwybitniejszym twórcą ostatniej fazy renesansu był jednak Szymon Szymonowic, autor znakomitych Sielanek.
Rok 1618, w którym ukazała się epopeja Piotra Kochanowskiego Gofred abo Jezruzalem wyzwolona (przekład Gerusalemme liberata Torquata Tassa ), symbolicznie wyznacza początek nowej epoki w literaturze polskiej - baroku.