Dariusz Rott
Kobieta z przemalowanego portretu
Opowieść o Annie Zbąskiej ze Stanisławskich
i jej Transakcyi albo opisaniu
całego życia jednej sieroty
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Katowice 2004
Słowo o książce
Książka - pierwsza w piśmiennictwie naukowym monografia Anny ze Stanisławskich Zbąskiej, autorki wierszowanego pamiętnika z 1685 roku - składa się z ośmiu rozdziałów, zapoczątkowanych Krótką panoramą piśmiennictwa kobiecego w dawnej Polsce. Całość uzupełnia wstęp, zakończenie, bibliografia, która stanowi najpełniejsze w polskim piśmiennictwie naukowym zestawienie pozycji dotyczących Anny ze Stanisławskich w układzie chronologicznym. Zawiera po raz pierwszy w literaturze przedmiotu zestawienie reprodukcji wizerunków autorki Transakcyji... oraz opis pasjonujących dziejów jej portretów, indeks nazwisk, spis ilustracji i streszczenia. Obserwujemy niewiastę, skoligaconą z najzamożniejszymi rodami polskimi, która jawi się jako osoba obdarzona ogromną życiową energią, nie złamana przeciwnościami losu, kobietę niezależną, energiczną i śmiałą, o sporym krytycyzmie i samodzielności, tolerancji oraz dużym zmyśle obserwacji, silnej i niezależnej osobowości. Autorka śmiało pisała o seksie. Już Roman Pollak pisze, że utwór Anny to dzieło przełomowe w dziejach kobiety w Polsce. W siedemnastym wieku niewiele kobiet umiało pisać, a jeszcze mniej pozostawiło po sobie utwory literackie i podjęło temat osobisty. Transakcyja... to znakomite studium samotności, introspekcji i autoanalizy oraz interesujące przedstawienie w piśmiennictwie kobiecym własnych doznań uczuciowych oraz emocjonalnych więzi z innymi ludźmi, w tym świetnych konterfektów swoich trzech mężów. Publikacja może zainteresować historyków literatury, badaczy obyczajowości, historyków sztuki i wszystkich miłośników kultury dawnej Polski.