STAROPOLSKA

Inspirowani apokaliptyczną wizją "Niewiasty obleczonej w słońce" średniowieczni teologowie, malarze i poeci zdobili skronie Najświętszej Maryi Panny najróżniejszymi koronami: z gwiazd, znaków zodiaku, kamieni szlachetnych, medalionów, kwiatów i ziół... W dziełku pt. Korona Dziewicy powstałym prawdopodobnie w XII wieku anonimowy autor pisał:

W późnym średniowieczu, zwłaszcza w kręgu duchowości franciszkańskiej, zaczęły się pojawiać również inne "korony Maryi" - złożone z modlitw, pieśni, pozdrowień, rozpamiętywań radosnych i bolesnych tajemnic z życia Bożej Matki. Nawiązując do tej tradycji my również postanowiliśmy skomponować swego rodzaju poetycką "Koronę Dziewicy Maryi" - z dwunastu średniowiecznych pieśni polskich. A ponieważ w naszych czasach niegdysiejsze miejsce łaciny zajął, przynajmniej po części, język angielski, podwoiliśmy ową "koronę" o przekłady polskich zabytków, opracowane specjalnie na potrzeby antologii przez amerykańskiego slawistę i tłumacza, prof. Michaela Mikosia z Uniwersytetu Wisconsin w Milwaukee. Nie dosyć na tym - nasza "korona" jest w istocie koroną potrójną, gdyż z dwunastoma pieśniami powiązaliśmy odpowiadające im treściowo ilustracje zabytków polskiej sztuki gotyckiej ze zbiorów Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie.

Miejsce naczelne w "Koronie Dziewicy Maryi" zajmuje najcenniejszy klejnot średniowiecznej poezji polskiej - Bogurodzica, pieśń "pełna niebiańskich tajemnic", jak mówili o niej nasi przodkowie, carmen patrium - pieśń ojców, ikona wiary i kultury pierwszych stuleci naszego chrześcijaństwa. Bezimienny autor - prawdopodobnie z XIII wieku - zawarł w tej dwuzwrotkowej zaledwie pieśni cały "katechizm maryjny": prawdy o Boskim macierzyństwie Maryi, o jej wieczystej dziewiczości, niebiańskiej chwale, orędowaniu u Syna (wraz ze św. Janem Chrzcicielem - jak w bizantyńskim przedstawieniu deesis)... "Słowa tej pieśni - mówił Jan Paweł II w roku 1981 - jedne z najstarszych, jakie zapisano w naszym ojczystym języku - płyną ku nam stale z odległości stuleci..."

Kolejne utwory przypominają główne wydarzenia z życia Matki Bożej, tajemnice wpisujące się jak najgłębiej w dzieje zbawienia. A więc pieśń bernardyńskiego poety Władysława z Gielniowa, która opowiada o cudownych narodzinach Maryi (Anna, niewiasta niepłodna...), dwie anonimowe pieśni z pierwszej połowy XV wieku o tajemnicy zwiastowania i wcielenia Syna Bożego (Radości wam powiedam..., Mocne boskie tajemności...), pieśni o Bożym Narodzeniu (Stała się nam nowina...), o oczyszczeniu Maryi i ofiarowaniu Dzieciątka w świątyni (Maryjej wywodzenie, pokorne oczyścienie...), o radościach i boleściach Matki Bożej (O Maryja, kwiatku panieński...), najstarszy polski przekład początkowego fragmentu Stabat mater dolorosa (Stała matka żałościwa...), bernardyńska pieśń o zaśnięciu i wniebowzięciu Dziewicy (Świebodność Boga żywego...), wreszcie utwory wysławiające Maryję jako pośredniczkę (Maryja, czysta dziewice...), przewodniczkę ludzi w drodze do nieba (Zdrowaś, gwiazdo morska...), "cudną Pannę" i pocieszycielkę w smutku ziemskiego bytowania, a zwłaszcza w obliczu ludzkiej śmierci (Kwiatek czysty, smutnego sierca ucieszenie...).

Bardziej szczegółowe informacje o każdym z tych utworów znajdzie czytelnik w komentarzach zamieszczonych na końcu antologii. Tam również przenieśliśmy wszystkie objaśnienia i uwagi edytorskie, pragnąc "uwolnić" lekturę samych tekstów od bagażu nieuniknionych w tym przypadku licznych przypisów. Kilka zabytków publikujemy w nowych transkrypcjach, opracowanych przy życzliwej pomocy Przyjaciół z Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.

Kolekcję towarzyszących naszym pieśniom ilustracji barwnych, niezależnie od ich czarnobiałych wersji zamieszczonych przy poszczególnych tekstach, dołączamy również na końcu antologii. Każdemu z jej czytelników pozostawiamy więc decyzję o ewentualnym ich wklejeniu w odpowiednich miejscach książki, np. po przeczytaniu danego utworu. W ten sposób pragniemy Państwa zaprosić nie tylko do lektury, ale także do symbolicznego przynajmniej współuczestnictwa w komponowaniu staropolskiej "Korony Dziewicy Maryi".

A Word About the "Crown"

Inspired by the apocalyptic vision of a "woman clothed with the sun", medieval theologians, painters, and poets adorned the head of the Virgin Mary with crowns of all kinds: of stars, signs of the zodiac, precious stones, medallions, flowers, and plants. In a minor work entitled The Virgin's Crown, composed most likely in the twelfth century, the anonymous author wrote:

In the late Middle Ages, especially in the circle of Franciscan spirituality, other "crowns of Mary" began to appear as well, composed of prayers, songs, salutations, and meditations of joyful and dolorous mysteries in the life of the Mother of God. In connection with this tradition, we also decided to compose a poetic "Virgin Mary's Crown" of this kind, consisting of twelve Polish medieval songs. And because in our time the place once occupied by Latin has been taken over, at least in part, by the English language, we multiplied this "crown" by adding translations of all the songs, prepared especially for this anthology by Professor Michael Mikoś, an American Slavicist and translator from the University of Wisconsin in Milwaukee. That is not all - our "crown" is in reality a triple crown, because we embellished the twelve songs with corresponding illustrations depicting relics of Polish Gothic art from the collection of the Diocese Museum in Tarnów.

The first position in the "Virgin Mary's Crown" is occupied by the most precious jewel in Polish medieval poetry, namely by Mother of God, a song " filled with heavenly mysteries", as our ancestors called it, a carmen patrium - song of our fathers, an icon of faith and culture representing the first centuries of our Christianity. An anonymous author, probably from the thirteenth century, presented in this two-stanza song the entire "Marian catechism": the truths about the divine motherhood of Mary, about her eternal virginity, heavenly glory, and intercession with her Son (together with Saint John the Baptist, as in the Byzantine representation called deesis). "The words of this song", said John Paul II in 1981 "some of the oldest written in our native tongue, flow to us constantly from the distance of centuries..."

The other songs remind us of the main events in the life of the Mother of God, the mysteries inscribed most deeply in the history of salvation. Among them are a song of Bernardine poet Władysław of Gielniów, telling about Mary's miraculous birth (Anna, a Barren Woman), two anonymous songs from the first half of the fifteenth century about the mystery of annunciation and incarnation of the Son of God (I Tell You of the Joys and The Lord's Mysteries Are Immense), songs about Christmas (Glad Tidings Came to Us), about Mary's purification and offering of the Infant in the temple (Induction of Mary, Humble Purification), about the Mother of God's joys and sorrows (O Mary, Virginal Flower), the oldest Polish translation of the initial fragment of Stabat mater dolorosa (Shedding Tears Stood the Mother), a Bernardine song about the Virgin's dormition and assumption (The Living God's Liberality), and finally the poems glorifying Mary as a mediator (O Mary, Spotless Virgin), a guide of people on their way to heaven (Hail, O Star of the Sea), the "Virgin most glorious" and consoler in the sadness of our earthly existence, especially when facing death (A Pure Little Flower, a Consolation of a Sad Heart).

Readers will find more detailed information about each of these poems in the notes at the end of the anthology. That is where we also placed all explanations and editorial comments, in order to "free" the texts from the burden of numerous footnotes, indispensable in this case. We are publishing several texts in new transcriptions, kindly prepared by our friends from the Institute of the Polish Language at the Polish Academy of Science in Cracow.

Apart from black and white illustrations located next to individual texts, we enclose a set of color illustrations accompanying our songs, also placed at the end of the book. It is up to each reader to decide if he or she wishes to glue them in appropriate places, perhaps after reading the poems. In this way, we want to invite you not only to read the texts, but also to participate at least symbolically in creating an Old Polish "Crown of Virgin Mary".