Stanisław Herakliusz Lubomirski -
twórca i dzieła
red. A. Karpiński i E. Lasocińska
Instytut Badań Literackich
Warszawa 2004
Studia Staropolskie. Series Nova, t. 9.
Słowo wstępne
Dwadzieścia pięć lata temu, jesienią 1979 roku, odbyła się w Warszawie konferencja poświęcona Stanisławowi Herakliuszowi Lubomirskiemu (1641-1702), wybitnemu twórcy polskiego baroku, której owocem stała się książka pod redakcją Wandy Roszkowskiej, zatytułowana Stanisław Herakliusz Lubomirski. Pisarz – polityk – mecenas (Wrocław 1982). Zgromadzone w niej materiały pokonferencyjne były podsumowaniem ćwierćwiecza badań skupionych wokół Lubomirskiego, a rozpoczętych wydaniem Wyboru pism opracowanych przez Romana Pollaka ("Biblioteka Narodowa"1953). Badania bogatej i różnorodnej twórczości Salomona polskiego kontynuowane były w ciągu następnych dwu dekad przez historyków sztuki i literatury. Ich wyniki zmieniły zasadniczo obraz samego autora, a także jego twórczości: umożliwiły bliższe poznanie pism Marszałka, zwłaszcza dramatycznych i emblematycznych, ustaliły szczególną rolę wielkiego magnata w kształtowaniu krajobrazu architektury i sztuki polskiej drugiej połowy XVII wieku, a przede wszystkim pozwoliły dostrzec jego "osobność" w panoramie polskiego baroku literackiego.
Obecnie mija następne ćwierćwiecze badań, a niemalejące zainteresowanie Lubomirskim przełożyło się w tym czasie na kolejne dziesiątki artykułów, rozpraw i prac edytorskich, których w całości nie sposób tu wymienić. Niezwykle ważne wydaje się, że rozpoczęto, z inspiracji Wandy Roszkowskiej i Janusza Pelca, bardziej systematyczne poszukiwania źródłowe. Zaowocowały one już dwutomową, krytyczną edycją Poezji zebranych Lubomirskiego, która została przygotowana w Instytucie Badań Literackich. Po ukończeniu tego wydania zdecydowano się na kontynuację przedsięwzięć edytorskich i utworzono w tym celu specjalny zespół badawczy, który zajął się opracowaniem Dzieł prozą Lubomirskiego. Pisma te, zebrane w trzy tomy, będą ukazywać się sukcesywnie od roku 2005 w serii "Biblioteka Pisarzy Staropolskich". Jako pierwszy z nich zostanie opublikowany tom zawierający Rozmowy Artaksesa i Ewandra. W dalszej kolejności ukażą się: w tomie drugim Pisma łacińskie (De vanitate consiliorum, De remediis animi humani i Geni veridici), a w tomie trzecim Mowy, listy i pozostałe pisma polskie. Po ostatecznym ukończeniu i opublikowaniu dzieł prozą będą wciąż czekały na osobną edycję krytyczną trzy utwory dramatyczne Lubomirskiego: Ermida, Don Alvares i Komedyja Lopesa starego.
Stanisław Herakliusz zmarł w Ujazdowie 18 stycznia 1702 r. W roku 2002, w trzechsetną rocznicę śmierci Marszałka, Pracownia Literatury Renesansu i Baroku IBL PAN zorganizowała dwudniową konferencję naukową Stanisław Herakliusz Lubomirski – twórca i dzieła (nowe materiały, nowe interpretacje), na której kolejne pokolenia badaczy – polonistów, historyków, filozofów i latynistów – nadal zainteresowanych, a często zafascynowanych twórczością Lubomirskiego, przedstawiło referaty zgromadzone w niniejszym tomie. Książka, którą oddajemy w ręce czytelników jest niemalże pełnym odwzorowaniem konferencji. Niektóre referaty, krótkie ze względu na ograniczony czas konferencyjnych wystąpień, tu zostały przekształcone w obszerniejsze i bardziej szczegółowe rozprawy. Zabrakło wprawdzie trzech ważnych referatów, ale zamiast nich zamieszczono nowe prace. Teksty brakujących wystąpień Czytelnik odnajdzie w innych wydawnictwach. Referat Marka Prejsa, "Tobiasz wyzwolony" Stanisława Herakliusza Lubomirskiego na tle tradycji apokryficznej, wydrukowany został w tomie jego studiów Staropolskie kręgi inspiracji. Studia o literaturze (Warszawa 2004, s. 165-181), a referat Justyny Dąbkowskiej, Myśl polityczno-moralna w "Rozmowach Artaksesa i Ewandra" Stanisława Herakliusza Lubomirskiego wobec tradycji oraz kierunków rodzimych i europejskich, w tomie Literatura i pamięć kultury. Studia ofiarowane Profesorowi Stefanowi Nieznanowskiemu w pięćdziesięciolecie pracy naukowej (red. S. Baczewski i D. Chemperek, Lublin 2004, s. 233-255). Natomiast referat Pauliny Buchwald-Pelcowej, Z problemów recepcji pism Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, znajdzie się w zbiorze jej prac pt. Historia literatury i historia książki. Studia nad książką i literaturą od Średniowiecza po wiek XVIII, który ma się ukazać w wydawnictwie Uniwersitas z początkiem 2005 roku.
Spis treści
SŁOWO WSTĘPNE
ADAM KARPIŃSKI: Materiały źródłowe do twórczości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Podsumowanie dotychczasowych badań.
MAREK KUNICKI-GOLDFINGER: O korespondencji Stanisława Herakliusza Lubomirskiego.
MIECZYSŁAW MEJOR: Stanislaus Heraclius Lubomirius – nobilis Polonus, scriptor Latinus. Uwagi o latinitas Lubomirskiego.
MARIAN SKRZYPEK: Filozoficzny rodowód antropologii Lubomirskiego i jej centralny problem człowiek w świecie pozorów.
GRZEGORZ RAUBO: "Uczone argumenty" i "światło przyrodzone". Kryzys wiedzy i emendacja rozumu w dyskursie O naukach i prostocie Stanisława Herakliusza Lubomirskiego.
ESTERA LASOCIŃSKA: Wizerunek mędrca w Adverbia moralia Stanisława Herakliusza Lubomirskiego.
JUSTYNA DĄBKOWSKA: "Argucyje" mowy i działania. Estetyka bycia "człowieka politycznego" w Rozmowach Artaksesa i Ewandra Stanisława Herakliusza Lubomirskiego.
KRZYSZTOF OBREMSKI: Przekład – parafraza – imitacja – alegacja (o poezji religijnej Stanisława Herakliusza Lubomirskiego).
KRYSTYNA STASIEWICZ: Z jakiej tradycji wynika skłonność Stanisława Herakliusza Lubomirskiego do aforystyki?
MAREK PREJS: Epigramaty o Męce Pańskiej – Lubomirski i Jabłonowski.
DARIUSZ CHEMPEREK: Ermida Stanisława Herakliusza Lubomirskiego – tło literackie i zaplecze ideowe.
RADOSŁAW GRZEŚKOWIAK: Lubomirsciana. Uzupełnienia do poetyckiej twórczości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego.
Zamówienia można kierować na adres:
WYDAWNICTWO IBL PAN
00-330 Warszawa
ul. Nowy Świat 72
tel. (22) 6572-887
tel./faks (22) 6572-880
e-mail: wydibl@ibl.waw.pl