"Litteraria Copernicana" 2/2008
ZDERZENIA
Literatura dawna a metody współczesnej humanistyki
red. Krzysztof Obremski
Spis treści
Krzysztof Obremski, Kilka słów wprowadzenia
Studia i rozprawy
I.
Paweł Bohuszewicz, Po co dawnej literaturze współczesna teoria?
Jarosław Wenta, Upadek historii. Wokół nowoczesnych konsekwencji polskiego postromantyzmu historycznego
Janusz K. Goliński,Od historii idei do historii literatury. Ekskurs metodologiczny
II.
Bartosz Awianowicz, Klasyczna teoria retoryczna a "Interpretacja Biblii w Kościele". O przekładzie dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej
Andrzej Dąbrówka, Kategoria teatralności w mediewistyce
Piotr Bering, Współczesna teatralogia – pomiędzy średniowieczem a modernizmem
Witold Wojtowicz, Konstruowanie literatury mieszczańskiej. Kilka uwag o koncepcji Stanisława Grzeszczuka
Jakub Bohuszewicz, Ciało jako metafora Rzeczpospolitej. Analiza semiotyczna "Obrazu szlachcica polskiego" Wacława Kunickiego
Waldemar Skrzypczak, Myśl ucieleśniona i myśl imaginacyjna. Wymiary obrazowania w języku i zasada porządkująca
Ireneusz Szczukowski, "Już o twej płci wiémy". Kobieta i pożądanie w poezji Jana Andrzeja Morsztyna
Krzysztof Obremski, Ksieni Teresa Chreptowiczówna i emancypacja. Zapis nietrafnej, chociaż metodologicznie pożytecznej hipotezy badawczej
Mistrzowie
Małgorzata Borkowska OSB, "Montanus" i "Oreinos", czyli Toruń mistrzów
Recenzje
Janusz K. Goliński, Augustyński tembr poezji polskiego baroku. Notatki z lektury (Ireneusz Szczukowski, Inspiracje augustyńskie w poezji polskiego baroku)
Elżbieta Powązka, Romantyczna "Antiquitas". (Rzymskie inspiracje w teatrze i dramacie XIX wieku z uwzględnieniem mediacji calderonowskiej i szekspirowskiej)
Jan Kieniewicz, Kultura, ambicje i przekształcanie natury (Felipe Fernández-Armesto, Cywilizacje)
Tomasz Waszak, Medycyna i literatura (Literatur und Medizin)
Varia
Patrycja Potoniec, "Słownik polszczyzny XVI wieku" u progu wieku XXI
Piotr Grochowski, "Folklor w dobie internetu" (sprawozdanie z konferencji)
Krzysztof Obremski
Kilka słów wprowadzenia
Do częściowej choćby integracji nauk [...] winna przyczyniać się świadomość metodologiczna i w ogóle metanaukowa, umożliwiająca spojrzenie z zewnątrz na własną pracę (Stanisław Jakóbczyk, Porównywanie. O procedurach naukowych filologii, Poznań 1990, s. 16).
Do niedawna uprawianie u nas humanistyki miało wszelkie cechy klasztornego wysiłku, tłumaczącego się samoistnie, chwalebnego jako taki i dającego schronienie przed marnościami otaczającego świata. Teraz humanistyka pod rygorem unicestwienia musi się wciągnąć w bieżące życie, a czasu i myśli na refleksję nad własną kondycją nie starcza (M. Kula, Historia moja miłość (z zastrzeżeniami), Lublin 2005, s. 48).
Wśród polskich badaczy literatury dawnej refleksja metodologiczna bywa podejmowana w stopniu najwyżej dostatecznym – takie przekonanie stało się inspiracją do przygotowania niniejszego tomu. Zamiarem autorów było włączenie polskich badań literatury dawnej w nurt, który najogólniej określa tytuł "Polonistyka w przebudowie". Metody współczesnej humanistyki jedynie bywają wykorzystywane w polskich badaniach literatury dawnej i dawny przedmiot badań literaturoznawczych w zasadzie nadal tworzy relację sprzężenia zwrotnego z dawnymi metodami analizy oraz interpretacji. Moim zamierzeniem jest, aby problematyka dotąd głównie "immanentna" zaczęła stawać się samoistną problematyką "sformułowaną". Problem polega tak na metodologicznej prawomocności (czy wolno badać dawną literaturę metodami, które w ówczesnych horyzontach myśli nawet w ogóle nie mieściły się) jak też kryje się w materii ściśle warsztatowej. Zarazem trudno nie pytać o wartość poznawczą wykorzystania metod współczesnej humanistyki.
Metodologicznych wyzwań nie brakuje:
"wpływologia" a intertekstualność i komparatystyka
miejsce "nowej retoryki" we współczesnej refleksji nad literaturą dawną
w jakim zakresie (szeroko rozumiany) strukturalizm stał się metodą badań literatury dawnej?
analogicznie (szeroko rozumiana) hermeneutyka – przeniknąwszy do świadomości badaczy, sprawia, że nawet nieświadomie stajemy się hermeneutami?
psychoanaliza? – przynajmniej niektóre biografie twórców są na tyle znane, by ich dzieła mogły stać się przedmiotem psychoanalitycznego spojrzenia
feminizm? gender studies?
dekonstrukcjonizm?
badania nad literaturą dawną w kontekście tzw. "badań kulturowych"?
co z metodą marksistowską – wiedzie życie po życiu?
dawność – nowoczesność – ponowoczesność?
jak świadomość problemów aksjologicznych kształtuje oceny tekstów?
Takie oraz podobne pytania mogą być stawiane z myślą o problemie najogólniejszym: czy li-teraturę dawną w ogóle można badać metodami współczesnej humanistyki? Jeżeli można, to czy należy? By zmierzyć się z bodaj najtrudniejszym pytaniem: czy współczesna historia polskiej literatury dawnej faktycznie jest współczesna? Za refleksją metodologiczną jako warunkiem koniecznym badania przeszłości pośrednio przemawia przykład filozofii: od Kartezjusza staje się – wbrew tradycji tomistycznej – głównie filozofią poznania.
Historycy są świadomi tego, że jako badacze przeszłości stają się narratorami. Nawet w książce poniekąd popularnonaukowej, tj. we Wprowadzeniu do historii (Poznań 1998, s. 12) Jerzy Topolski stwierdza: "Jeśli nie można przeszłości ani "odbić", ani "zredukować", to nie pozostaje nic innego, jak tę przeszłość narracyjnie konstruować". W kontekście takiego pojmowania historii nie dziwi, że pokonferencyjna książka Granice dyscyplinarne w humanistyce (Olsztyn 2006) jest dwugłosem historyków i literaturoznawców. To właśnie może niejako przyrodzona szczególnie badaniom literatury dawnej interdyscylinarność przemawia za tym, aby w tej publikacji wypowiedział się także historyk mediewista. Jak powiedział o sobie samym Jarosław Wenta: "Autor referatu nie jest literaturoznawcą, jest historykiem, któremu interdyscyplinarne traktowanie całości wiedzy o przeszłości leży szczególnie na sercu". Stąd obecność jego referatu wśród ściśle literaturoznawczych wypowiedzi.