Stefan Zabłocki
Literatura nowołacińska
Średniowiecze – Renesans – Barok
red. naukowa Piotr Urbański
Wydawnictwo Neriton
Warszawa 2010
OD REDAKTORA
Profesor Stefan Zabłocki (1932–2001) odbył studia w zakresie filologii polskiej i klasycznej na Uniwersytecie Wrocławskim. Tu także uzyskał doktorat i habilitował się, a także pracował do połowy lat siedemdziesiątych. Następnie związał się – trwale, współpraca ta trwała bowiem aż do jego śmierci – z Uniwersytetem Gdańskim, gdzie tworzył od podstaw i germanistykę, i filologię klasyczną. W roku 1985 rozpoczął trwającą kilkanaście lat pracę dydaktyczną na Uniwersytecie Szczecińskim, nieco później zaś – na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, gdzie stworzył Katedrę Filologii Klasycznej. Do jego uczniów należą m.in. Zofia Głombiowska (Gdańsk), Józef Budzyński (Katowice) oraz Piotr Urbański (Szczecin). Najważniejsze prace Zabłockiego dotyczą nowożytnej literatury łacińskiej, a także recepcji literatury antycznej w Polsce. Są to rozprawy: De Gregorio Samboritano bucolicorum carminum auctore quaestiones (1962); Antyczne epicedium i elegia żałobna. Geneza i rozwój (1965); Polsko-łacińskie epicedium renesansowe na tle europejskim (1968); Poezja polsko-łacińska wczesnego renesansu. Wybrane zagadnienia (1972); Od prerenesansu do oświecenia. Z dziejów inspiracji klasycznych w literaturze polskiej (1976), a także liczne, rozproszone artykuły, w języku polskim i niemieckim, które zostały ostatnio zebrane i wydane (Od starożytności do neohellenizmu. Studia i szkice, red. P. Urbański, T. Sapota, Katowice 2008; Studien zur neulateinischen Literatur und zur Rezeption der antiken Dichtung im europäischen Schrifttum, red. P. Urbański, Frankfurt am Main 2009).
Literatura nowołacińska. Średniowiecze – renesans – barok Stefana Zabłockiego ukazała się po raz pierwszy ponad trzydzieści lat temu, jako część Dziejów literatur europejskich pod redakcją Władysława Floryana (t. 1, Warszawa 1977). Jej celem było dokonanie syntetycznego przeglądu poklasycznego piśmiennictwa łacińskiego, poczynając od upadku Cesarstwa Rzymskiego, a kończąc na wieku XX. Trzeba zaznaczyć, że była to praca pionierska i dotąd nie została ona zastąpiona w Polsce przez inne opracowanie. Powstawała w czasie, gdy dość dokładnie opisano już literaturę średniowiecza (istniała choćby wielka, acz niedokończona praca Maxa Manitiusa Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, wydana w latach 1911–1931), natomiast nie pojawiło się jeszcze opracowanie Jozefa Ijsewijna Companion to Neo-Latin Studies, opublikowane w tym samym roku co synteza Zabłockiego. Zaznaczyć tutaj trzeba, że termin "literatura nowołacińska" jest dziś używany powszechnie w węższym rozumieniu, jako literatura łacińska od czasów Petrarki i Boccaccia, a więc od początków renesansowego humanizmu, dla odróżnienia od piśmiennictwa średniowiecznego. Niewątpliwie dokonane przez Zabłockiego oceny niektórych autorów, np. Izydora z Sewilli czy Lorenza Valli, są dziś anachroniczne. Nie zmienia to jednak faktu, że Literatura nowołacińska jest znakomitym wprowadzeniem zarówno dla studentów kierunków filologicznych, jak i wszystkich, którzy chcą poznać literaturę powszechną. Zabłocki patrzył bowiem na piśmiennictwo łacińskie jako na zjawisko ponadnarodowe. Interesowało go ono jako odrębna literatura, wchodząca w dialog z literaturami tworzonymi w językach wernakularnych. Stąd w książce relacje te są wielokrotnie ukazywane i podkreślane.
Zabłocki analizował teksty powstałe w Polsce (autorstwa zarówno obywateli wielonarodowej Rzeczypospolitej, jak i przybyszów) jako integralną część wielkiego procesu historycznoliterackiego, który został przerwany przez kryzys romantyczny. Postrzegał literaturę nowołacińską jako czynnik kulturowo jednoczący Europę, bez którego poznania "nie sposób pojąć kultury europejskiej rozumianej jako jednolita, organiczna niejako całość. Rozpatrywana jedynie w aspekcie poszczególnych literatur narodowych, jawi się ona bowiem niepełna i zniekształcona jak postać w rozbitym zwierciadle" – tak brzmią ostatnie słowa Literatury nowołacińskiej. Nie dziwi więc dość marginalne traktowanie w niej tekstów powstałych w Polsce. Z przyczyn oczywistych (była to przecież część historii literatur europejskich) Autor pominął uwagi o literaturze łacińskiej w Ameryce.
W niniejszym wydaniu oprócz niewielkich zmian stylistycznych wprowadzono korekty faktografii, zwłaszcza datowania (acz nie zawsze może być ono jednoznaczne), oraz w miarę możliwości ujednolicono pisownię imion i nazwisk autorów, a także zmieniono i zaktualizowano część bibliograficzną (Wskazówki do dalszej lektury). Wykorzystano kilka poprawek dokonanych przez samego Autora, inne zaś są wynikiem ingerencji redaktora.
Książka ukazuje się w chwili, gdy udało się już zrealizować jedno z marzeń Profesora, tj. powołać na Uniwersytecie Szczecińskim Zakład Latynistyki i Tradycji Antycznej, inaugurując tym samym studia latynistyczne (w roku 2008). Mam nadzieję, że synteza Stefana Zabłockiego przyczyni się do lepszego rozumienia literatury łacińskiej średniowiecza, renesansu i baroku, a także stanowić będzie nieodzowny fundament do dalszych poszukiwań.
Piotr Urbański
SPIS TREŚCI
Od redaktora
I. Upadek Cesarstwa Rzymskiego. Wzrost znaczenia łaciny na Zachodzie w V i VI wieku oraz ukształtowanie się antycznych wzorów światopoglądu średniowiecznego
II. Od najazdu Longobardów do odrodzenia karolińskiego
III. Odrodzenie karolińskie. Uformowanie się podstaw kultury i literatury średniowiecznej
IV. Epoka najazdów normańskich od IX do XI wieku. Ukształtowanie się kultury i literatury średniowiecznej
V. Czasy prerenesansu XII i XIII wieku oraz rozkwit scholastyki i mistyki u schyłku średniowiecza
VI. Renesansowy humanizm we Włoszech od XIV do XVI wieku. Pierwsza faza rozwoju humanizmu renesansowego
VII. Rozwój renesansowej literatury nowołacińskiej na północy Europy w XVI wieku. Druga faza rozwoju humanizmu renesansowego
VIII. Rzut oka na rozwój literatury nowołacińskiej w wiekach następnych