Maria Barłowska
Ossoliński, Moskorzowski, Sarbiewski –
mowy pogrzebowe.
Teksty w dialogu
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Katowice 2008
Od Autorki
Przedmiotem badawczego zainteresowania są dwie mowy pogrzebowe Jerzego Ossolińskiego czytane wraz z oracjami Andrzeja Moskorzowskiego i Stanisława Sarbiewskiego, które się z nimi wiążą. Związek ten jest dwojakiego rodzaju.
Po pierwsze przemowa pogrzebowa odczytywana jest w "towarzystwie" innej mowy, pochodzącej z tego samego pogrzebu – to przypadek oracji Jerzego Ossolińskiego i Andrzeja Moskorzowskiego. Jest to najbardziej naturalna, typowa dla ceremonii pogrzebowej XVII w. sytuacja, gdy na słowa wygłaszane w imieniu rodziny odpowiada ktoś "od gości". Tekst oratorski pozostaje w takim przypadku przede wszystkim dokumentem okoliczności. Nawet w postaci zapisu niesie ze sobą pamięć o całej współtworzącej je sytuacji retorycznej. Sytuuje się najbliżej nieuchwytnej dziś dziedziny oralności, stwarzającego go żywego słowa. Zobowiązuje do rozpoznania kontekstu historyczno-kulturowego, podjęcia trudu odnalezienia szczegółowych okoliczności i uchwycenia ich dynamiki. Wybór mów Ossolińskiego i Moskorzowskiego z pogrzebu Stanisława Cikowskiego motywowany jest nie tylko rzadko spotykaną możliwością zaprezentowania dwu oracji współtworzących jeden "akt pogrzebowy", ale również niezwykłością samych okoliczności: polemicznym starciem katolika i arianina.
Po drugie mowa pogrzebowa zostaje odczytana w relacjach z tekstami, dla których stała się wzorem – to przypadek mowy Ossolińskiego na pogrzebie biskupa Marcina Szyszkowskiego i dwu oracji Stanisława Sarbiewskiego. Poniekąd zwolniony z zakotwiczenia we współtworzącej go rzeczywistości, tekst oratorski funkcjonuje już całkowicie w obszarze pisma. To dzięki zapisowi i związanym z nim procesom lektury, możliwości wielokrotnego powracania doń, przepisywania i wypisywania może wejść w oddziaływanie z innymi tekstami. Utrwalony w piśmie zamiera, by zyskać nowe "życie". Wybór tekstów mów Ossolińskiego i Sarbiewskiego jako ilustracji takiego pokrewieństwa jest nie tyle specjalnie umotywowany, co na razie jedyny możliwy. Nie przedstawiana dotąd praktyka imitacji rodzimych mówców to bowiem temat wymagający dalszych badań.
Książka ta jest nie tylko świadectwem czytania tekstów, ale także stara się dać każdemu możliwość ich odczytania. Jej część druga zawiera bowiem edycję pięciu omawianych oracji. Zostały one wydobyte z rękopisów. W przypadku mów z pogrzebu Stanisława Cikowskiego, a także mów Stanisława Sarbiewskiego jest to jedyny możliwy sposób ich poznania, zachowały się bowiem tylko w przekazach rękopiśmiennych. Mowa Ossolińskiego na pogrzebie Marcina Szyszkowskiego została opublikowana w XVII wieku w antologii Mówca polski... Jana Pisarskiego (1668 r.). Jednak publikacja oparta na przekazie pochodzącym z drugiej ręki musiała zostać potraktowana na równi z takimiż przekazami rękopiśmiennymi. Analiza 15 przekazów mowy Ossolińskiego na pogrzebie biskupa Szyszkowskiego doprowadziła do zaproponowania stemmy tekstu, dla mów z pogrzebu Cikowskiego zestawiono 12 przekazów rękopiśmiennych, natomiast mowy Sarbiewskiego opublikowano na podstawie autografu.
Zamówienia można kierować na adres:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B
40-007 Katowice
e-mail: wydawus@us.edu.pl